Ε.Π.Τσαχαλίδης
Καθηγητής ΤΕΙ Δασοπονίας Δράμας
Οι μελετητές της Άγριας ζωής, προκειμένου να διαχειρισθούν σωστά την Άγρια Πανίδα και να την προστατεύσουν, είναι απαραίτητο να συλλέξουν πληροφορίες σχετικές με την συμπεριφορά, τη βιολογία και την οικολογία αυτής. Η συλλογή των πληροφοριών γίνεται με τη χρήση διαφόρων μεθόδων και τεχνικών. Μία από τις μεθόδους είναι και η δακτυλίωση των πτηνών. Είναι μία αποτελεσματική και κλασσική μέθοδος μελέτης με ευρεία χρήση σε παγκόσμια κλίμακα. Κατά τη μέθοδο αυτή, ανάλογα με το σκοπό που θέτει ο μελετητής, το πτηνό μαρκάρεται στο πόδι με ένα ή περισσότερα δακτυλίδια.
Η τοποθέτηση του δακτυλιδιού γίνεται σε τέτοιο σημείο του ποδιού, ώστε αυτό να είναι εύκολα ορατό. Συνήθως τοποθετείται πάνω από την άρθρωση του ταρσού.
Τα πτηνά, όταν οι καιρικές συνθήκες γίνονται δυσμενείς στους τόπους διαβίωσης, αναγκάζονται να μετακινηθούν για την αναζήτηση νέων θέσεων τροφοληψίας, αναπαραγωγής και ευνοϊκών κλιματικών συνθηκών. Αυτή η συμπεριφορά των πτηνών ονομάζεται μετανάστευση, πραγματοποιείται κάθε χρόνο σε συγκεκριμένες εποχές του έτους και επαναλαμβάνεται εδώ και αιώνες.
Για να μελετηθεί αυτή η συμπεριφορά πληρέστερα χρησιμοποιείται η μέθοδος της δακτυλίωσης. Ειδικότερα, με τη δακτυλίωση επιδιώκεται να συγκεντρωθούν πληροφορίες: α) για την μεταναστευτική πορεία που ακολουθούν τα πτηνά, β) για τους τόπους διαχείμασης γ) για την πιστότητα που έχουν ως προς τις περιοχές διαχείμασης και δ) για τις θέσεις ανάπαυσης.
Επιπλέον:
συλλέγονται πληροφορίες για την ηλικία του πτηνού
παρακολουθείται η συμπεριφορά τους ως προς τις ημερήσιες μετακινήσεις
συλλέγονται πληροφορίες για τις περιοχές φωλεοποίησης και διατροφής
εκτιμάται σε συνδυασμό με άλλες μεθόδους ο πληθυσμός και οι πληθυσμιακές μεταβολές αυτού
πραγματοποιούνται σωματομετρικές μετρήσεις.
Για τη μελέτη όλων των παραπάνω περιπτώσεων εφαρμόζονται δύο (2) μέθοδοι
δακτυλίωσης :
1η ΜΕΘΟΔΟΣ : Η απλή δακτυλίωση, που γίνεται με τη χρήση μεταλλικού δακτυλιδιού, όπου επάνω στο δακτυλίδι είναι χαραγμένος ο αύξων αριθμός του δακτυλιδιού, που είναι απαραίτητος για την δημιουργία του Μητρώου δακτυλίωσης, καθώς επίσης και τα στοιχεία του φορέα που πραγματοποίησε τη δακτυλίωση: το όνομα του φορέα, η ταχυδρομική διεύθυνση, και το τηλέφωνο. Με τον τρόπο αυτό ενημερώνεται ο φορέας δακτυλίωσης, όταν το πτηνό με το δακτυλίδι βρεθεί από τρίτους. Αυτή η μέθοδος δακτυλίωσης δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα προβλήματα. Έχει όμως το μειονέκτημα ότι ο ερευνητής δεν είναι σε θέση να ατομικοποιήσει το πτηνό και να παρακολουθήσει και την συμπεριφορά αυτού στο πεδίο.
2η ΜΕΘΟΔΟΣ : Η συνδυασμένη μέθοδος έγχρωμης και απλής δακτυλίωσης, που δίδει τη δυνατότητα στον ερευνητή να ατομικοποιήσει το πτηνό με την τοποθέτηση και έγχρωμων δακτυλιδιών. Με τη μέθοδο αυτή ο ερευνητής είναι σε θέση να παρακολουθήσει και την συμπεριφορά του πτηνού στο πεδίο έρευνας (ύπαιθρο).
Η μέθοδος, όμως, αυτή παρουσιάζει ορισμένα προβλήματα, που έχουν σχέση κυρίως με το κόστος και τους πολλούς συνδυασμούς έγχρωμων δακτυλιδιών που απαιτούνται, όταν είναι ανάγκη να δακτυλιωθούν πολλά άτομα (πτηνά).
Τα τελευταία χρόνια, όταν υπάρχει η οικονομική δυνατότητα, αντί της συνδυασμένης έγχρωμης δακτυλίωσης χρησιμοποιείται η Τηλεμετρία, δηλαδή η τοποθέτηση πομπού στο πτηνό και η λήψη των πληροφοριών δια μέσου ενός δέκτη, όταν η λήψη γίνεται επίγεια, ή δια μέσου δορυφόρου, όταν η λήψη είναι δορυφορική. Με τη σύγχρονη αυτή μέθοδο οι επιστήμονες συλλέγουν συστηματικότερες και περισσότερο λεπτομερείς πληροφορίες για τη ζωή του πτηνού.
Τα μειονεκτήματα αυτής της μεθόδου κυρίως είναι:
το υψηλό κόστος προμήθειας των τηλεμετρικών οργάνων, το οποίο είναι ακόμη μεγαλύτερο όταν η λήψη των στοιχείων γίνεται δια μέσου δορυφόρου ή χρειάζονται πολλοί πομποί για την παρακολούθηση περισσοτέρων πτηνών
η απασχόληση προσωπικού εξειδικευμένου στη χρήση των οργάνων και
η απαίτηση επιστημονικού προσωπικού με ειδικές γνώσεις στην εφαρμογή της Τηλεμετρίας.
Χαρακτηριστικό της δακτυλίωσης, κυρίως όταν δακτυλιώνονται νεοσσοί, είναι ότι όσο η ηλικία των νεοσσών μεγαλώνει, τόσο μειώνεται ο αριθμός των ευρημάτων (ανακαλύψεων). Αυτό οφείλεται στους παρακάτω λόγους:
α) σε απώλειες δακτυλιδίων, όταν το υλικό σήμανσης δεν είναι υψηλής ποιότητας ώστε να αντέχει στο χρόνο,
β) στη θνησιμότητα,
γ) στο μεγαλύτερο εύρος διασποράς των δακτυλιωμένων ατόμων και
δ) στην εμπειρία που αποκτούν τα πτηνά να αποφεύγουν τους διάφορους κινδύνους.
Ο δακτυλιωτής της πτηνοπανίδας θα πρέπει να είναι εφοδιασμένος με ειδική άδεια σύλληψης και δακτυλίωσης, από τη Γενική Διεύθυνση Δασών του Υπουργείου Γεωργίας και επιπλέον, να έχει πείρα και θεωρητικό υπόβαθρο (γνώσεις) για τη διαδικασία της δακτυλίωσης και τη συμπεριφορά των υπό δακτυλίωση πτηνών, ώστε να ελαχιστοποιούνται τα προβλήματα κατά τις διάφορες φάσεις της σύλληψης και δακτυλίωσης. Επίσης ο δακτυλιωτής θα πρέπει να συνεργάζεται με το Εθνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πτηνών (ΕΚΔΕ), που έχει το γενικό συντονισμό και συνεργάζεται, υπό μορφή ανταλλαγής πληροφοριών και πρακτικών, με τα άλλα διεθνή κέντρα δακτυλίωσης σε παγκόσμιο επίπεδο. Το γενικό συντονισμό όλων των Eυρωπαικών Εθνικών Κέντρων Δακτυλίωσης Πτηνών τον έχει η Ευρωπαϊκή Ένωση Δακτυλίωσης Πτηνών, γνωστή με το όνομα EURING, με έδρα την Ολλανδία. Στην ίδια χώρα
υπάρχει και η Τράπεζα Διεθνούς Πληροφόρησης για τη Δακτυλίωση των Πτηνών από κράτη – μέλη της EURING, γνωστή ως EURING Data Bank.
Το εργαστήριο Θηραματικής – Ιχθυοπονίας του Τμήματος Δασοπονίας Δράμας, ΤΕΙ Καβάλας στην τριετία 1993 – 95 δακτυλίωσε 1250 νεοσσούς Πελαργών σε πολλούς νομούς της χώρας μας. Μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί τέσσερα (4) δακτυλίδια στο εξωτερικό (Συρία, Ισραήλ, Ουγγαρία) και τρία στην Ελλάδα (Ξάνθη, Καβάλα, Θεσσαλονίκη). Με βάση αυτά τα ευρήματα φαίνεται ότι η μεταναστευτική πορεία των Πελαργών για τις περιοχές διαχείμασης
της Αφρικής γίνεται δια μέσου χωρών της Μέσης Ανατολής και των στενών του Σουέζ (Αίγυπτος), και ότι ορισμένα άτομα επιστρέφουν στην Ελλάδα για αναπαραγωγή.
Από τα παραπάνω γίνεται εύκολα αντιληπτό πόσο μεγάλη σημασία έχει η δακτυλίωση για τη μελέτη της ζωής των πτηνών. Γι’ αυτό όποιος κυνηγός ή μη κυνηγός βρει δακτυλιωμένο πτηνό νεκρό ή τραυματισμένο, να προσκομίσει το εύρημα και να δηλώσει την περιοχή και την ημερομηνία σε κάποιον από τους παρακάτω φορείς:
στον Κυνηγετικό Σύλλογο
στο Δασαρχείο
στον Τομέα Ζωολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
(υπεύθυνος κ. Β. Γκούτνερ, τηλ. 998.341)
στο εργαστήριο Άγριας Ζωής, του Τμήματος Δασολογίας του Πανεπιστημίου Θεσ/νίκης (υπεύθυνος κ. Χ.Βλάχος, τηλ. 473.401)
στο εργαστήριο Θηραματικής του Τμήματος Δασοπονίας Δράμας
(υπεύθυνος κ. Ε.Τσαχαλίδης, τηλ. 0521 37707)
Στη συνέχεια οι υπεύθυνοι θα φροντίσουν ώστε να διαβιβαστούν τα στοιχεία στο Εθνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πτηνών.